Wykłady

Wykład 1.

Najstarszą odmianę języka bułgarskiego nazywamy językiem starobułgarskim i wiąże się ona ściśle z pierwszym literackim językiem Słowian, mianowicie z językiem staro-cerkiewno-słowiańskim. Poświadczone najstarsze zabytki piśmiennictwa starobułgarskiego odzwierciedlają wszystkie te cechy językowe, które znamy z kursu gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Okres, w którym używano języka starobułgarskiego dotyczy wieków X, XI i początków wieku XII.
Następy okres, obejmujące kolejne trzy wieki (XII, XIII i XIV) to okres średniobułgarski.

Okres starobułgarski

Okresem starobułgarskim nazywamy ten okres w historii języka bułgarskiego, który odnosi się do dwóch wieków, bezpośrednio po misji św. św. Cyryla i Metodego, a więc do X i XI w. Natomiast język poświadczony w zabytkach pisanych w tym okresie na terenach Bułgarii - językiem starobułgarskim.

Wśród najważniejszych cech językowych, charakteryzujących ten okres wymienić należy:

1. wypadanie jerów w pozycji słabej
2. wokalizacja jerów w pozycji mocnej (tutaj zróżnicowanie zabytków pod względem wokalizacji jeru twardego 'ъ' w 'o' (płd.- zach. Bułgaria - ośrodek piśmienniczy Ochryd) lub braku takiej wokalizacji 'ъ' w 'ъ' (płn.-wsch. Bułgaria - ośrodek piśmienniczy Presław - Apostoł Eniński); Natomiast jer 'ь' w obu ośrodkach przechodził w 'е';
   
3. ograniczenie występowania l-epentetycznego;
4. ograniczenie liczby deklinacji: przechodzenie rzeczowników, należących do deklinacji spółgłoskowej do innych, bardziej produktywnych typów deklinacyjnych, np. do -o-, -ja-;
5. wzajemny wpływy między deklinacjami -o- i -u-;
6. kontrakcja w formach imperfektu i przy przymiotnikach w odmianie złożonej;
7. zmiany przy tworzeniu form trybu warunkowego (conditionalis): na miejsce form: bimь, bi, bi.... wprowadzenie form: bychь, by, by....
8. Ograniczenia w używaniu form aorystów: dla tych czasowników, dla których możliwe były wszystkie trzy aorysty - używany był aoryst sygm. II;
   
9. Zastępowanie krótkich form part. praet. act. I, z IV koniugacji, formami dłuższymi: np. molivъ zamiast wcześniejszej formy molь.
10. Stopniowe ograniczanie użycia form supinum.
11. Coraz częstsze pojawiania się form celownika w funkcji wyrażania przynależności;
12. Tworzenie form czasu przyszłego złożonego od czasowników niedokonanych przy pomocy czasownika chъtjeti.